Anonim şirketlerde yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) 553 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. TTK’nin 553. maddesinin I. fıkrası gereğince, kurucular, yönetim kurulu üyeleri, yöneticiler ve tasfiye memurları, kanundan ve esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini kusurlarıyla ihlal ettikleri takdirde, hem şirkete hem pay sahiplerine hem de şirket alacaklılarına karşı verdikleri zarardan sorumludurlar.
Sorumluluğun Kapsamı
Bir yönetim kurulu üyesinin veya hükümde anılan başka bir sorumlu kişinin davranışlarının hukuka aykırılığa yol açıp açmayacağı hususu,yönetim kurulu üyesinin/diğer bir sorumlu kişinin, görevini ne şekilde yerine getirilmesi gerektiği ile alakalıdır. Bu bakımdan, TTK m. 553 anlamında yönetim kurulu üyesinin/sorumlunun sorumlu olup olmadığı incelenirken anılan kişilerin davranışlarının “tedbirli yönetici” modeline uygun olup olmadığı tespit edilmelidir[1].
TTK’nin yöneticinin özen ve bağlılık yükümlülüğünü düzenleyen 369. maddeninI. fıkrasına göre, “Yönetim kurulu üyeleri ve yönetimle görevli üçüncü kişiler, görevlerinitedbirli bir yöneticinin özeniyle yerine getirmek ve şirketin menfaatlerini dürüstlük kurallarınauyarak gözetmek yükümlülüğü altındadırlar.” Anılan hükmün gerekçesine göre, buradaki “tedbirli yönetici” terimi bir taraftan kusurda ölçü rolü oynar, diğertaraftan da karar ve eylemlerde nesnel davranışı ifade eder. Şöyle ki, anılan hükümde yönetim kurulu üyelerinin görevlerini tedbirli bir yöneticinin özeniyle yerine getireceği ve şirketin menfaatlerini dürüstlük kuralına uyarak gözeteceği öngörüldüğünden, kasıt ve ihmalin yanı sıra dikkatsizlik sonucunda meydana gelen zararlar da sorumluluğa yol açar[2]. Karar ve eylemlerdeki nesnel davranış ise, yöneticinin davranışlarının değerlendirilmesinde, yöneticinin şahsından kaynaklanan öznel sebeplerden bağımsız olarak objektif koşullar ışığında bir yönetici için belirlenen ideal davranış biçiminin esas alınmasıdır[3]. Tedbirli yönetici, şirketi kuşatan ve tehdit eden riskleri bilen, bunun için gerekli düzenekleri kuran ve karar alırken yeterli düzeyde araştırma yapan yöneticidir[4]. Bu bağlamda, anonim şirkette yönetici olmayı kabul eden bir kimse, ilgili konularda belirli bir düzeyde bilgi sahibi olmalı, tam anlamıyla yetkin olmadığı konularda uzman kişilerden destek almalıdır[5].
Yönetim kurulu üyesinin ve yöneticilerin sorumluluğunu doğuran davranışların kapsamı belirlenirken yönetim kurulu üyesinin görev ve yetkilerinin ele kapsamının alınması faydalı olacaktır. TTK m. 374’e göre, yönetim kurulu ve kendisine bırakılan alanda yönetim, kanun ve esas sözleşme uyarınca genel kurulun yetkisinde bırakılmış bulunanlar dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler hakkında karar almaya yetkilidir. Bu bağlamda, şirketin yönetimi ve faaliyetlerinin yönetilmesi ile ilgili iş ve işlemler yönetim kurulu üyelerinin ve yöneticilerin görev alanı kapsamında yer almaktadır. Bu yönüyle yönetim kurulu üyeleri/yöneticiler söz konusu hüküm çerçevesinde gerçekleştirdikleri iş ve işlemler dolayısıyla sorumlu olacaktır.
TTK’nin 375. maddesinde ise yönetim kurulunun devredilemez ve vazgeçilemez görev ve yetkileri belirlenmiştir. Devredilemez görev ve yetkiler dolayısıyla yönetim kurulu üyeleri sorumlu olup bunlar şu şekildedir:
- Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi.
- Şirket yönetim teşkilatının belirlenmesi.
- Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansalplanlama için gerekli düzenin kurulması.
- Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları.
- Yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere veyönetim kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi.
- Pay, yönetim kurulu karar ve genel kurul toplantı ve müzakere defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurulasunulması, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi.
- Borca batıklık durumunun varlığında mahkemeye bildirimde bulunulması.
Sorumluluk Davasının Açılması ve Davayı Açabilecek Kişiler
TTK 553/I hükmünde, yönetim kurulu üyelerinin kanundan ve esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini kusurlarıyla ihlal ettikleri takdirde sorumlu olacakları belirtilmiştir.
Kanun’un 555. maddesinin I. fıkrasına göre ise, şirketin uğradığı zararın tazminini, şirket ve ayrıca her bir pay sahibi isteyebilir. Şirketin ve pay sahiplerinin yanı sıra, TTK’nin 556. maddesinde de iflas hâlinde şirket alacaklıların da tazminatın şirkete ödenmesini isteme hakkını haiz oldukları düzenleme altına alınmıştır. Anılan hükümler doğrultusunda, yönetim kurulu üyeleri, Kanun veya ana sözleşmenin kendilerine yüklediği görevleri gereği gibi yerine getirmezse, bu yüzden oluşan zararlar nedeniyle şirkete, şirket ortaklarına ve şirket alacaklılarına karşı sorumludurlar.
Sorumluluğun Sona Ermesi
TTK m. 558/II uyarınca, şirket genel kurulunda alınan sorumluluktan ibraya ilişkin karar, ibranın kapsadığıaçıklanan maddi olaylara ilişkin olarak, şirketin, ibraya olumlu oy veren ve ibra kararını bilerek payı iktisap etmiş olan pay sahiplerinin dava hakkını kaldırır. Genel kurulun ibra kararı verilmesi üzerine, diğer pay sahiplerinin dava haklarıibra tarihinden itibaren altı ay geçmesiyle düşer.
Sorumlu olanlara karşı tazminat istemek hakkı, davacının zararı vesorumluyu öğrendiği tarihten itibaren iki ve her hâlde zararı doğuran fiilin meydana geldiğigünden itibaren beş yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Sorumluluk gerektiren fiil cezayı gerektirip, TürkCeza Kanununa göre daha uzun dava zamanaşımına tabi bulunuyorsa, tazminat davasına da bu zamanaşımı uygulanır (TTK m. 560).
[1]SıtkıAnlam ALTAY, Anonim Ortaklıkta Yönetim Yetkilerinin Devrinin Sorumluluğa Etkileri, İstanbul 2011, s. 250-251.
[2]PULAŞLI, Şirketler Hukuku Şerhi, C. III, s. 2632; aynı yönde ayrıca bkz: ÇAMURCU, Anonim Ortaklıklarda Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi Uyarınca Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluklarının Belirlenmesi, s. 70 vd.
[3]Bu yönde bkz: ALTAY, Anonim Ortaklıkta Yönetim Yetkilerinin Devrinin Sorumluluğa Etkileri, s. 266 vd.; ayrıca, ÇAMURCU, Anonim Ortaklıklarda Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi Uyarınca Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluklarının Belirlenmesi, s. 72 vd.
[4]Bu yönde bkz: ALTAY, Anonim Ortaklıkta Yönetim Yetkilerinin Devrinin Sorumluluğa Etkileri, s. 270.
[5]ÇAMURCU, Anonim Ortaklıklarda Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi Uyarınca Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluklarının Belirlenmesi, s. 74.